O powszechnej praktyce wszczynania postępowań karnych skarbowych przeciwko podatnikom, wobec których organy podatkowe nie są w stanie wydać decyzji podatkowej określającej zobowiązanie przed upływem biegu terminu przedawnienia, pisaliśmy i rozmawialiśmy kilkukrotnie (na przykład tu: https://kontrolapodatkowa.pl/kks-lek-na-grzeszki-organow-podatkowych-czy-narzedzie-do-scigania-przestepcow-skarbowych/).
Temat ten nie traci jednak na aktualności i popularności. Nadal stwierdzenie instrumentalności wszczęcia postępowania karnego skarbowego stanowi kość niezgody między organem a podatnikiem. Orzecznictwo sądów administracyjnych pokazuje jednak, że coraz częściej w tym sporze wygrywają racje podatników. Przykładem jest niedawne rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie dotyczące znaczenia momentu wszczęcia kks dla stwierdzenia instrumentalności działań organu ścigania.
Wojna o skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia.
Wszczęcie postępowania karnego skarbowego, choć powinno nastąpić jedynie na podstawie uzasadnionego podejrzenia o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, w praktyce wygląda jednak inaczej. Podatnik otrzymuje zawiadomienie o wszczęciu przeciwko niemu postępowania karnego skarbowego jeszcze przed otrzymaniem decyzji podatkowej.
Odwrócenie kolejności zdarzeń ma na celu zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, co następuje z chwilą wszczęcia postępowania karnego skarbowego, o którym podatnik został zawiadomiony. Dzięki temu, nawet po upływie tego terminu organy podatkowe mogą dalej prowadzić postępowanie podatkowe i domagać się zapłaty.
Praktyka pokazuje, że organy podatkowe często świadomie wykorzystują zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa skarbowego przez podatników, wobec których prowadzą postępowanie podatkowe. Wiedząc, że nie zdążą wydać decyzji podatkowej w sprawie przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania, „kupują” sobie w ten sposób więcej czasu na procedowanie w sprawie, np. po uchyleniu decyzji przez organ nadrzędny. O intencjonalności działania organów świadczy najczęściej moment zawiadamiania podatników o wszczęciu postępowania karnego skarbowego – koniec roku podatkowego, w którym upływa termin przedawnienia.
Moment wszczęcia kks
Z uchwały 7 sędziów NSA wydanej w 2021 r. wynika, że jednym z kryteriów oceny instrumentalności wszczęcia postępowania karnego skarbowego, które powinny przeprowadzać sądy administracyjne, jest moment wszczęcia postępowania KKS.
Przesłanka ta wydaje się być oczywista biorąc pod uwagę fakt, że przed 2021 r. organy masowo wszczynały postępowania karne skarbowe w grudniu ostatniego roku przedawnienia zobowiązania podatkowego. Takie działanie powodowało, że zawieszenie terminu następowało wyłącznie na podstawie formalnej czynności, co rażąco naruszało prawa podatników.
Organy szybko poradziły sobie z tym problemem. Nie zaprzestały instrumentalnego wykorzystywania instytucji zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego na skutek wszczęcia KKS – podejmują działania w tym zakresie jedynie kilka miesięcy przez upływem biegu terminu przedawnienia. Tym samym w rozstrzygnięciach spraw podatkowych argumentują, że wszczęcie KKS nie miało charakteru instrumentalnego, bo nie nastąpiło krótko przed upływem biegu terminu przedawnienia.
Orzecznictwo sądów: termin wszczęcia nie jest najważniejszy
Opisane wyżej działania organów nie spotykają się z aprobatą sądów administracyjnych, czego dowodzi niedawny wyrok WSA w Warszawie.
Podstawą do jego wydania stała się sprawa, w której podatnik podnosił zarzut instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego. Jego zdaniem działanie to miało zmierzać wyłącznie do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania w podatku VAT. Organ nie zgodził się ze stanowiskiem podatnika, ponieważ jego zdaniem wszczęcie KKS na 7 miesięcy przed upływem biegu terminu przedawnienia świadczy o braku instrumentalności działania.
Sąd pierwszej instancji nie zgodził się jednak z organem. Stwierdził, że w uchwale NSA nie podano dokładnego terminu, w którym wszczęcie KKS przesądzałoby o braku instrumentalności – okoliczność ta powinna podlegać indywidualnemu badaniu w konkretnej sprawie. Skoro więc organ podatkowy już wcześniej posiadał wiedzę o nieprawidłowościach w rozliczeniach podatkowych, powinien niezwłocznie zawiadomić o możliwości popełnienia przestępstwa skarbowego.
W rozstrzygnięciu zwrócono również uwagę, że niezależnie od momentu wszczęcia postępowania karnego skarbowego, zbadać należy czy w sprawie podjęto w ogóle czynności do ustalenia popełnienia czynu zabronionego. Skoro nie przesłuchano świadków, nie postawiono zarzutów i nie przeprowadzono postępowania dowodowego to nie sposób mówić o uzasadnionym wszczęciu KKS.
Z tego powodu Wojewódzki Sąd Administracyjny nie uznał, by okoliczność momentu wszczęcia postępowania karnego skarbowego była decydująca dla uznania, że wszczęcie KKS nie miało instrumentalnego charakteru i stwierdził, że nie doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.