W minionym miesiącu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok, w którym podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko co do kwestii ciężaru dowodowego przy udowodnieniu oszustwa podatkowego w podatku od towarów i usług – niezmiennie spoczywa on na organie, nie na podatniku.
Prawo do odliczenia jako nieodłączna cecha mechanizmu VAT
Naczelną zasadą systemu podatku VAT jest zasada neutralności, która sprowadza się do uprawnienia przedsiębiorcy do odliczenia podatku naliczonego VAT wynikającego z faktur zakupowych od podatku należnego wykazanego na fakturach wystawionych przez danego przedsiębiorcę. Aby tego jednak dokonać, należy spełnić łącznie następujące warunki:
- dokonać nabycia towarów lub usług od podatnika VAT, które będą wykorzystywane w związku z czynnościami opodatkowanymi,
- otrzymać fakturę dokumentującą daną transakcję,
Wynika z tego, że aby odliczyć podatek, należy udowodnić, że transakcja faktycznie miała miejsce, pod rygorem odmowy przez organ podatkowy odliczenia przez podatnika podatku VAT. Transakcja, która nie spełnia wszystkich wymienionych powyżej przesłanek, nie uprawnia do odliczenia podatku od towarów i usług wykazanego na fakturze dokumentującej daną transakcję. Jest ona wówczas uznawana za fikcyjną i nie mającą żadnego związku z transakcjami obciążonymi podatkiem należnym.
Zarys sprawy przed TSUE
Przedmiotem sprawy, którą w ostatnim czasie rozpoznawał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, była kwestia prawa do odliczenia podatku VAT z tytułu transakcji przeprowadzonych między węgierskimi spółkami. Organ podatkowy stwierdził, że faktury wystawione przez jednego z kontrahentów nie są wiarygodne i tym samym odmówił prawa do odliczenia podatku węgierskiej spółce. Zarzucono jej bowiem, że nie dochowała należytej staranności przy wykonywaniu swojej działalności, a co ważne, nie zdobyła wystarczających informacji o rzeczywistej tożsamości dostawcy i wywiązywania się przez niego zobowiązań podatkowych,w konsekwencji czego dopuściła się biernego oszustwa. Decyzja organu została jednak zaskarżona przez spółkę do sądu, który wystosował w tej sprawie pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE.
Oszustwo przesłanką do odmowy prawa do odliczenia
Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, że prawa do odliczenia można odmówić podatnikowi również, jeśli zostanie wykazane, że transakcja w istocie stanowiła oszustwo lub nadużycie, a także wtedy, gdy podatnik, który w związku z nabyciem towarów lub usług dokonał odliczenia podatku VAT, wiedział lub powinien był wiedzieć, że poprzez nabycie tych towarów lub usług uczestniczy w oszustwie lub nadużyciu.
Jednakże TSUE podkreślił w wydanym orzeczeniu, że odmowa podatnikowi prawa do odliczenia VAT nie może być dokonywana przez organy w sposób dowolny. Organ podatkowy musi dokonać dokładnej analizy okoliczności transakcji, zanim określi podatnikowi zobowiązanie podatkowe w nowej wysokości.
Organ podatkowy musi sam udowodnić oszustwo
TSUE prezentuje jednak jasne stanowisko co do ciężaru dowodowego w takich sprawach. To na organie podatkowym spoczywa obowiązek wykazania znamion oszustwa oraz że podatnik brał czynny udział w oszustwie lub o nim wiedział albo powinien wiedzieć o nieprawidłowościach transakcji świadczących o nierzetelności kontrahenta. Aby odmówić prawa odliczenia podatku, organ musi więc przeprowadzić kompleksową i dogłębną weryfikację podatnika, a także przeanalizować sposób funkcjonowania w obrocie przedsiębiorcy oraz jego dostawców. Obowiązek przeprowadzenia takiej weryfikacji wobec kontrahentów nie może spoczywać na podatniku, ponieważ nie posiada on wystarczających narzędzi, aby tego dokonać – dogłębne zbadanie tej sytuacji wymagałoby dokonania czynności kontrolnych, do których przeprowadzenia są zobowiązane wyłącznie organy podatkowe. Obowiązkiem podatnika jest podjąć jedynie podstawowe środki weryfikacyjne potrzebne do sprawdzenia kontrahenta przed zawarciem transakcji.
Prymat prawa Unii Europejskiej
Dlaczego rozstrzygnięcie sprawy pomiędzy spółkami innego państwa ma wpływ na polskie prawo podatkowe? Decydujące znaczenie ma tu zasada pierwszeństwa prawa UE. TSUE w przedmiotowym wyroku przypomina – organy państw członkowskich obowiązane są zapewnić skuteczność poszczególnych norm prawa UE i tym samym nie mogą dopuścić, aby prawo krajowe było interpretowane sprzecznie lub w oderwaniu od brzmienia prawa europejskiego. Dlatego tak ważnym jest respektowanie przez krajowe sądy administracyjne wytycznych TSUE w celu dokonania prawidłowej wykładni przepisów o podatku od towarów i usług.