kontrolapodatkowa.pl

Twój przyjaciel w sporze z fiskusem

W wyroku z dnia 25 maja 2023 r. TSUE jednoznacznie stwierdził, że art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c ustawy o VAT, negujący możliwość odliczenia VAT przez podatnika z uwagi na pozorność lub nieważność czynności prawnej (w rozumieniu Kodeksu Cywilnego, do którego odwołuje się ww. przepis) jest niezgodny z Dyrektywą 2006/112/WE.

Czego dotyczyła sprawa?

Przedmiotem sporu stała się możliwość odliczenia VAT z transakcji sprzedaży znaków towarowych przez nabywcę. Organ podatkowy zakwestionował przysługujące spółce prawo ze względu na art. 88 ust 3a pkt 4 lit c ustawy o VAT i uznanie transakcji za nieważną, a kolejno za pozorną w rozumieniu art. 83 Kodeksu Cywilnego (dalej: „KC”). Sprawa trafiła następnie do WSA, który uchylił wspomnianą decyzję ze względu na to, że organ podatkowy nie wykazał pozornego charakteru spornej transakcji.

Z taką decyzją nie zgodził się dyrektor administracji skarbowej i wniósł skargę kasacyjną. NSA był już jednak ostrożniejszy w wydawaniu wyroku i postanowił wystąpić do TSUE z pytaniem prejudycjalnym.

Co postanowił TSUE?

TSUE przyznał rację Sądowi odsyłającemu. Uznał on, że samo ocenienie przez organ danej transakcji jako pozornej, tzn. nieważnej z punktu widzenia Kodeksu Cywilnego, nie jest wystarczającym powodem do zakwestionowania prawa do odliczenia VAT. Trybunał wskazał, że pozbawienie podatnika tego prawa możliwe jest wyłącznie, gdy organ wykaże, że w przypadku danej transakcji doszło do nadużycia prawa albo oszustwa.

Dodatkowo TSUE podkreślił, że system odliczeń ma na celu całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od ciężaru VAT należnego lub zapłaconego w ramach jego całej działalności gospodarczej. Zaś wspólny system VAT zapewnia całkowitą neutralność obciążeń podatkowych działalności gospodarczej, bez względu na cel czy rezultaty tej działalności pod warunkiem, że co do zasady podlega ona sama opodatkowaniu VAT. Zatem fikcyjna transakcja nabycia nie może uprawniać do żadnego odliczenia tego podatku, ponieważ taka transakcja nie może mieć żadnego związku z transakcjami obciążonymi podatkiem należnym.

TSUE zwrócił także uwagę na warunki prawa do odliczenia:

• materialne – podmiot musi być „podatnikiem” w rozumieniu dyrektywy, a towary lub usługi, które są wskazywane jako podstawa prawa do odliczenia VAT, powinny być wykorzystywane przez podatnika na dalszym etapie obrotu na potrzeby jego własnych opodatkowanych transakcji, a na wcześniejszym etapie obrotu powinny być dostarczone przez innego podatnika.
• formalny – prawo do odliczenia jest co do zasady uzależnione od udowodnienia, że transakcja faktycznie miała miejsce.

Odnosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy TSUE wskazał, że co do zasady możliwe są dwa scenariusze końcowego rozstrzygnięcia sprawy, zależne od ustaleń poczynionych przez NSA (co do których w istocie będzie zobowiązany), tj.:

• Jeżeli sprzedaż znaków towarowych nie została faktycznie dokonana (pomimo pozornego zawarcia umowy sprzedaży strony w rzeczywistości wciąż zachowywały się w taki sposób, jakby sprzedający nadal był właścicielem rozpatrywanych znaków towarowych, a spółka była jedynie ich posiadaczem zależnym) – nie może powstać żadne prawo do odliczenia lub
• Jeżeli NSA ustali, że sprzedaż została faktycznie dokonana, a zbyte znaki towarowe były wykorzystywane przez podatnika na dalszym etapie obrotu do celów jego opodatkowanych transakcji – podatnikowi nie można co do zasady odmówić prawa do odliczenia, chyba że zostanie wykazane na podstawie obiektywnych przesłanek, że powołuje się na nie w sposób stanowiący oszustwo lub nadużycie.

TSUE jednoznacznie stwierdził, że z dyrektywy nie wynika, by podatnik mógł utracić prawo do odliczenia zafakturowanego na niego VAT tylko na tej podstawie, że rozpatrywana transakcja nie jest zgodna z krajowym prawem cywilnym. Sama zaś pozorność na gruncie KC może stanowić jedynie wskazówkę, że transakcja może stanowić także oszustwo lub nadużycie, co jednak każdorazowo należy dokładnie przeanalizować, a nie stwierdzać automatycznie, jak też uczyniono w niniejszej sprawie.

Trybunał podkreślił, że ciężar dowodu spoczywa na podatniku, który jest zobowiązany do przedstawienia obiektywnych dowodów, że towary lub usługi zostały mu faktycznie dostarczone lub wyświadczone przez innego podatnika, na potrzeby własnych transakcji opodatkowanych VAT –   w odniesieniu do których faktycznie zapłacił on VAT.